�à o Duy Từ

Từ điển Tiếng Việt (Vietnamese Dictionary)

(Nhâm Thân 1572 - Giáp Tuất 1634)

Danh thần th�i chúa Nguyễn lập nghiệp mở mang b� cõi v� phía Nam, quê làng Hoa Trai, huyện Ng�c Sơn, phư�ng Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa

Ông thông kinh sử, tinh thâm lí số và binh thư đồ trận. Nhưng vì thân phụ ông là �ào Tá Hán xuất thân là quản giáp trong ngh� ca hát mà luật lệ thì nghiêm cấm không cho con nhà xướng ca ra thi cử, nên ông không tiến thân được. Bất đắc chí ông b� �ông Kinh (Hà Nội) lần vào mi�n Nam, định theo phò chúa Nguyễn

Trong lúc bơ vơ nơi phủ Hoài Nhơn (nay là phủ Bồng Sơn) tỉnh Bình �ịnh, ông tạm khuất thân ở ẩn, chăn trâu cho nhà giàu Chúc Trịnh Long ở thôn Tòng Châu

Tăm tiếng ông dần dần được sĩ phu biết đến, Khán lí Trần �ức Hòa ở Qui nhơn mến tài, gả con gái cho ông và tiến cử lên chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên

�ược chúa Sãi tr�ng dụng phong là Nội tán, ông tận tụy giúp chúa Nguyễn v� quân sự, chính trị và văn hóa, đương đầu với chúa Trịnh đến thắng lợi

Năm Canh Ng� 1630, ông xướng xuất việc đắp lũy Trư�ng Dục ở huyện Phong Lộc, tỉnh Quảng Bình

Qua năm sau (Tân vị 1631), ông lại đắp thêm một lũy nữa từ cửa bể Nhật Lệ đến núi �âu Mâu (ở �ồng Hới, tỉnh Quảng Bình), cao một trượng, dài hơn 200 trượng (tục g�i là lũy Thầy. �ến đ�i Thiệu Trị mang tên là "�ịnh Bắc trư�ng thành")

Năm Giáp Tuất 1634, ngày 17-10 ông mất th� 62 tuổi, được phong tặng hàm Tán trị dực vận công thần, Kim tử vinh lộc đại phu, �ại lí tự khanh, tước Lộc Khê Hầu. �ến tri�u Minh Mạng, truy phong tước Hoằng Quốc Công

�ào Duy Từ còn để lại một bộ binh thư: Hổ trướng khu cơ và hai khúc ngâm: Ng�a Long cương văn, Tư Dung văn

Ngư�i sau khen ngợi ông:

Kim Thành thiết lũy sơn hà tráng

Nghĩa sĩ trung thần sự nghiệp lưu

Dịch:

Thành đồng lũy sắt non sông vững

Tớ nghĩa tôi trung sự nghiệp còn

Và:

Bốt tàm danh sĩ hi Gia Cát

Dịch:

Lộc Khê sánh được tài Gia Cát

Tùng Thiện Vương ca ngợi:

Nhất tự hải sơn Sư lũy tráng,

Lộc Khê di liệt đáo, kim trư�ng

Dịch

Từ có lũy Thầy non bể vững

Lộc Khê công nghiệp để lâu dài

Khúc ngâm Ng�a long cương dài 136 câu lục bát, từ lâu nay đã được phổ biến rộng trong lịch sử văn h�c

Ông là một trong những danh sĩ nổi tiếng nhất của nước ta vào th�i cận đại